Kanker is nog altijd een van de grootste uitdagingen in de gezondheidszorg. Hoe eerder de ziekte wordt ontdekt, hoe groter de kans op succesvolle behandeling. Maar traditionele biopsieën – waarbij artsen een stukje weefsel verwijderen – zijn pijnlijk, invasief en geven slechts een momentopname van de tumor.

Wat als kanker al in een vroeg stadium opgespoord kan worden door een simpele bloedtest? Vloeibare biopsies maken dit mogelijk. Deze innovatieve techniek kan tumor-DNA en kankercellen in het bloed detecteren, nog voordat de ziekte symptomen veroorzaakt.

In dit artikel ontdek je hoe vloeibare biopsies werken, waarom ze de toekomst zijn van kankerdiagnostiek en hoe ze al worden ingezet in de medische wereld.

De uitdaging van huidige kankeropsporing

Hoe eerder een tumor wordt ontdekt, hoe groter de kans dat het lokaal kan worden behandeld en verwijderd voordat het zich verspreidt naar andere delen van het lichaam. Kanker vroeg ontdekken is echter zoeken naar een speld in een hooiberg. Traditionele biopsies, waarbij artsen weefsel  'oogsten', weergeven maar een klein stukje van het grote plaatje. Dit stukje geoogste weefsel is slechts een momentopname van een tumor, wat het lastig maakt om de volledige genetische complexiteit of dynamiek van de ziekte te begrijpen. De oplossing? Vloeibare biopsie.

Vloeibare biopsie: kanker opsporen met een simpele bloedtest

Stel je voor dat een simpele bloedtest kanker kan opsporen, zonder dat er een operatie of ingrijpende procedure nodig is. Vloeibare biopsie maakt dit mogelijk. In plaats van een stukje tumorweefsel weg te nemen, speurt deze innovatieve techniek naar sporen van kanker in lichaamsvloeistoffen zoals bloed, urine en speeksel.

Tumoren laten namelijk kleine stukjes DNA en kankercellen achter in de bloedbaan – een soort ‘moleculaire vingerafdrukken’ van de ziekte. Met een vloeibare biopsie kunnen artsen deze signalen onderscheppen en kanker vroegtijdig opsporen, monitoren en behandelen.

Deze 'moleculaire signalen' komen in verschillende vormen:

• Circulerend tumor-DNA (ctDNA): Denk aan dit als de genetische vingerafdrukken die tumoren achterlaten in de bloedbaan - kleine stukjes DNA die het verhaal van de kanker vertellen.
• Circulerende tumorcellen (CTC's): Deze 'zwervende' cellen zijn als kleine verkenners die zich losmaken van de hoofdtumor en door het bloed reizen. Ze geven een direct beeld van de tumor zelf en zijn belangrijk voor het opsporen van mogelijke uitzaaiingen.
• Extracellulaire vesicles (EVs): Stel je voor: minuscule transportblaasjes die tumoren versturen als pakketjes met daarin belangrijke informatie over hun activiteiten. In deze blaasjes kunnen eiwitten, RNA of DNA zitten. Tumoren gebruiken EV’s vaak om hun aanwezigheid en gedrag in het lichaam te communiceren.

In plaats van een chirurgische ingreep om een weefselmonster te verkrijgen, kan een eenvoudige bloedafname of andere vloeistof verzameling voldoende zijn om deze biomoleculen te isoleren en te analyseren.

De technologie: hoe vangen we deze moleculaire boodschappers?

Wetenschappers hebben een arsenaal aan geavanceerde technieken ontwikkeld om deze kleine maar belangrijke signalen op te vangen:

• Immunomagnetische methoden: Hierbij worden magnetische deeltjes gebruikt die zijn gekoppeld aan antilichamen die zich specifiek hechten aan tumormoleculen.
• Microfluidica: Dit zijn kleine apparaten die cellen en moleculen scheiden op basis van hun grootte en eigenschappen, zonder de noodzaak van chemische labels.
• Digitale PCR (Polymerase Chain Reaction): Een uiterst gevoelige methode om specifieke mutaties in het tumor-DNA te detecteren.
• Next-Generation Sequencing (NGS): Deze technologie leest de genetische code van het tumor-DNA, wat inzicht geeft in de genetische samenstelling en mogelijke behandelingsdoelen van de tumor.

Vroegtijdige detectie van kanker

Toepassingen in de praktijk

Met vloeibare biopsies kunnen zelfs de kleinste tumoren worden opgespoord voordat ze symptomen veroorzaken. Dit vergroot de kans op een succesvolle behandeling aanzienlijk. Een goed voorbeeld hiervan is de CancerSEEK-test, die ctDNA en tumoreiwitten gebruikt om meerdere soorten kanker in een vroeg stadium te detecteren.

Behandelingsmonitoring

Door regelmatig vloeibare biopsieën uit te voeren, kunnen artsen bijhouden of een therapie effectief is. Stel je voor dat een daling in ctDNA betekent dat de tumor kleiner wordt: dit biedt direct inzicht in de effectiviteit van een behandeling.

Opsporen van terugval

Na behandeling kunnen vloeibare biopsies tekenen van minimale restziekte (MRD) detecteren. Dit betekent dat artsen een mogelijke terugkeer van de tumor kunnen signaleren voordat deze zichtbaar wordt op scans.

Vloeibare biopsie vs. traditionele biopsie bij kanker

• Niet-invasief: Geen noodzaak voor chirurgische ingrepen of weefselafname, wat patiënten comfort en veiligheid biedt.
• Realtime inzicht: Omdat vloeibare biopsies regelmatig kunnen worden herhaald, geven ze een continu beeld van de tumordynamiek.
• Brede toepassing: Deze methode kan worden ingezet voor verschillende soorten kanker en zelfs voor moeilijk bereikbare tumoren, zoals in de hersenen of longen.
• Tumorheterogeniteit: In tegenstelling tot een traditionele biopsie, die slechts een stukje van een tumor onderzoekt, kan een vloeibare biopsie materiaal van zowel primaire tumoren als uitzaaiingen detecteren.

Toekomstperspectief van vloeibare biopsie

De technologie blijft zich ontwikkelen. Innovaties zoals kunstmatige intelligentie (AI) om complexe biomarkerpatronen te interpreteren en geavanceerde sequencingtechnieken zullen de nauwkeurigheid en toegankelijkheid van vloeibare biopsies verder verbeteren. Een spannende mogelijkheid is de ontwikkeling van multi-analyte testen, die ctDNA, CTC’s, EVs en tumoreiwitten combineren voor een compleet tumorprofiel. Hierdoor zouden we kanker nog eerder kunnen opsporen en personaliseren behandelingen op een manier die nu nog toekomstmuziek is.

Hoe eerder een tumor wordt ontdekt, hoe groter de kans dat deze succesvol kan worden behandeld. Maar voorkomen is altijd beter dan genezen. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat sporten het risico op kanker verlaagt en herstel ondersteunt.

Conclusie

Vroegtijdige detectie met vloeibare biopsieën kan kanker in een veel eerder stadium opsporen, waardoor behandelingen effectiever worden en de overlevingskansen stijgen.  Preventie is minstens zo belangrijk. Onderzoek toont aan dat lichaamsbeweging een grote rol speelt in het verminderen van het risico op kanker en het verbeteren van herstel. Ontdek hoe sporten je kans op kanker kan verkleinen.