Hart- en vaatziekten blijven wereldwijd de belangrijkste doodsoorzaak. Ondanks betere medicijnen en strakkere richtlijnen zien we als artsen nog te vaak dat een infarct uit het niets lijkt te komen. Iemand met “redelijke” bloedwaarden, geen klachten en dan tóch een hartaanval.

Die discrepantie maakt één vraag steeds relevanter: kijken we wel op de beste manier naar risico?

Steeds vaker komt de aandacht uit bij een relatief eenvoudige CT-scan: de calciumscore, ook wel CAC. Het is een directe blik in de kransslagaders, dat zijn de vaten die het hart zelf van bloed voorzien. Dit onderzoek laat zien hoeveel kalk zich daar in de loop van de jaren heeft opgehoopt.

Waarom een blik in de vaten zelf steeds waardevoller wordt

Bloeddruk, cholesterol en glucose: het zijn belangrijke indicatoren, maar ze vertellen niet goed hoe je vaten er werkelijk uitzien. Een LDL-cholesterol dat “prima” lijkt, kan samengaan met jaren onopgemerkte belasting.

In grote cohorten zien we dat veel mensen die een infarct krijgen, van tevoren geen alarmerende waarden hadden. Het probleem zat niet in het bloed, maar in de bloedvaten die steeds meer dit raken door slagaderverkalking bijvoorbeeld.

Een calciumscore geeft precies dat ontbrekende stukje informatie: het laat zien hoeveel verkalking er in de vaatwand aanwezig is. Het toont een spoor dat ontstaat na jaren van minuscule beschadigingen en herstelprocessen. Het eindresultaat van die opgebouwde belasting is wat de scan zichtbaar maakt, wat veel zegt over jouw huidige risico op hart- en vaatziekte.

Hogere waardes hangen in vrijwel alle onderzoeken samen met een groter risico op hart- en vaatproblemen, ongeacht of cholesterol of bloeddruk op het eerste gezicht meevallen.

Wat de calciumscore meet

De scan meet alleen verkalkte plekken, niet de zachte, vroege afzettingen. Maar in de praktijk blijkt dat de hoeveelheid kalk vaak een goede afspiegeling is van de totale mate van plaquevorming.

• Een score van 0 gaat in veel studies samen met een laag risico in de komende jaren.

• Een score boven 100 wijst meestal op duidelijk aanwezige schade.

• Rond 400 en hoger zien we vaak substantiële atherosclerose.

Het belangrijkste inzicht: waar bloedwaarden het risico inschatten, toont CAC de schade die er eventueel al is.

De sportparadox: waarom sporters soms hogere CAC-scores hebben

Twee recente studies laten een opvallende trend zien: intensieve sporters hadden vaker een calciumscore boven de 100 dan minder actieve deelnemers. In één onderzoek liep dat op tot 31% bij de meest actieve groep, tegenover 15% bij laag-actieven.

Op het eerste gezicht lijkt dat vreemd, meer sport, meer kalk, maar het beeld is genuanceerder.

Onderzoekers suggereren dat intensief trainen het herstelproces van de vaatwand beïnvloedt. De plaques die wél aanwezig zijn, lijken vaker stevig verkalkt en minder kwetsbaar. In plaats van zachte, onstabiele delen ontstaat vaker een hardere, stabielere structuur.

Dat betekent niet dat een hoge score bij sporters per definitie geruststellend is, maar wel dat interpretatie zonder context misleidend kan zijn. Het getal is hetzelfde, maar de onderliggende biologie kan verschillen.

Wat betekent deze informatie voor risicobeoordeling?

Bij mensen met een onduidelijk risicoprofiel
Wanneer het niet helder is of medicatie of intensieve preventie via leefstijl nodig is, kan een calciumtest helpen om preciezer te bepalen wat er in de vaten gebeurt en wat er voor jou moet gebeuren. Een score van 0 kan geruststelling geven; een hogere score helpt om interventies te prioriteren.

Bij mensen met hart- en vaatziekte in de familie
Een calciumscore laat zien of de genetische aanleg zich al vertaalt naar zichtbare veranderingen in de vaatwand.

Bij sporters
Bij mensen die langdurig en intensief sporten, of bij mensen die hun leefstijl drastisch verbeteren en veel meer gaan bewegen, zien we regelmatig dat de CAC-score hoger uitvalt dan verwacht. Dat lijkt op het eerste gezicht ongunstig, maar onderzoek suggereert dat dit gedeeltelijk kan samenhangen met een gunstige verandering in de samenstelling van bestaande plaque.

Onder invloed van regelmatige, intensieve training lijkt een plaque vaker te verharden en meer verkalkt te raken. Dit type plaque is mechanisch stabieler en minder gevoelig voor losschieten in de bloedvaten dan de zachtere, kwetsbare variant die juist vaker leidt tot acute hartinfarcten.

Het betekent niet dat elke hogere score bij sporters “goed” is, maar wel dat betekenis en risico anders moeten worden geïnterpreteerd. Bij sporters zegt een hoger getal soms meer over de plaque-stabiliteit dan over de plaque-kwetsbaarheid. Daarom is het belangrijk dat zorgprofessionals dit patroon kennen en de CAC-score altijd beoordelen binnen de totale context van belasting, trainingshistorie en onderliggende risicofactoren.

Beperkingen die belangrijk zijn om te benoemen

• De scan detecteert vooral latere stadia van plaque. Vroege, zachte afzettingen kunnen dus gemist worden.

• Het is geen jaarlijkse monitoringstool; veranderingen verlopen traag.

• Een score van 0 sluit niet alle slagaderverkalking uit, maar suggereert een laag tot zeer laag risico op de korte termijn.

The bottom line

• De calciumscore geeft directe informatie over de toestand van de kransslagaders.

• Het is vooral waardevol bij twijfelgevallen of een intermediair risicoprofiel.

• Bij sporters of na leefstijlverandering moet interpretatie in bredere context gebeuren; hogere scores kunnen samengaan met stabielere plaques.

• CAC vervangt geen LDL/apoB-meting, bloeddruk of leefstijlinterventies, maar kan deze wél beter duiden.

Hoe eerder het totale risicobeeld compleet is, hoe beter preventie afgestemd kan worden. Diagnostiek zoals CAC zal de komende jaren waarschijnlijk steeds laagdrempeliger worden ingezet. Niet om ongerustheid te zaaien, maar om tijdig duidelijkheid te geven.